İskandinav Mitolojisi: Tyr, Tanrıların En Cesuru

7 dakika

Tyr ya da eski Nors kaynaklarında Týr, İskandinav mitolojisinde savaş, hukuk, yiğitlik ve zafer tanrısı olarak bilinmektedir. Türkçe okunuş olarak “Tiyır” şeklinde telaffuz edilir. İsmi kelimenin tam anlamıyla “Tanrı” veya “Şan” anlamına gelir. Bu yüzden pek çok kaynakta Odin ile Tyr birbirine benzetilmiştir. Tyr, Aesir tanrıları içerisindeki en cesur olanıdır. Her zaman adaletten yanadır ve adil anlaşmalar yapmayı sever. Bu yüzden hukuk ve adalet meselelerine diğer tanrılardan daha fazla öncülük etmiştir.

Tyr‘ın günümüze ulaşmış Viking Çağı efsanelerindeki rolü diğer tanrılara göre nispeten azdır. Bu yüzdendir ki Viking Çağı‘nın sonrasındaki bölümlerde statüsü küçük kalmıştır. Ancak tarih bize bunun her zaman böyle olmadığını söylemektedir. Bazı kanıtlar bir zamanlar Tyr‘ın İskandinav ve Cermen halkları için oldukça önemli bir tanrı olduğunu anlatmaktadır.

İskandinav Mitolojisi: Tyr, Tanrıların En Cesuru tiwaz

Tîwaz

Bu durum Tyr‘ın rünü üzerinden anlaşılabilir. Tyr‘ın Tîwaz adında bir rünü vardır. Eğer bir savaşçı silahına Tîwaz‘ı oyarsa, bundan sonra kendisini Tyr‘a adayacağı anlamına gelir. Genelde savaşçılar onu kılıç kabzalarına ve bıçakların üzerine oymuştur. Tyr, bu savaşçıları onurlandırarak onlara güç ve cesaret verir.

Tyr‘ın önemli tanrılardan sayılmasının bir başka nedenlerinden biri de Aesir içerisindeki başlıca savaş tanrılarından olan, Odin ve Thor ile birlikte adının savaşlarda anılmasıdır. Mesela Poetic Edda‘daki şiirlerden biri olan Sigrdrífumál‘da, Valkyrie Sigrdrifa insan kahraman olan Sigurd‘a savaşta zafer kazanması için Tyr‘dan yardım dilemesini öğütler. Başka bir Eddic şiiri olan Lokasenna‘da Loki, Tyr‘a üstlendiği görev üzerinden onu aşağılar. Oyunbaz Tanrı Loki‘ye göre Tyr insanları ancak çatışmaya teşvik eden ve onları asla uzlaştıramayan biri olarak itham eder. Çünkü ona göre çatışmayı körükleyen Tyr‘dır.

Tyr’ın Günü, Salı Günü

Tyr aynı zamanda Salı günü ile ilişkilendirilir. İskandinav ülkelerinden Danimarka, Norveç ve İsveç; Salı gününü Tirsdag olarak adlandırmıştır. Yani onlar için Salı günü Tyr‘ın günü demektir.

Hatta Romalılar bile kendi savaş tanrıları Mars‘ı bile Tyr ile bir tutmuşlardır. Bu bağlantı eski İngilizce’de “Day of Tiw” üzerinden sağlanır. Latince ise Dies Martis yani “Day of Mars” olarak karşılık gelmektedir. Bu köken “Tuesday” üzerinden hala modern İngilizce’de devam etmektedir. Tüm bunların neticesinde Romalıların Tyr‘ı Mars ile özdeşleştirmesi; onun oldukça önemli bir tanrı olduğu savını güçlendirmektedir. Aksi takdirde önemsiz bir tanrı olsaydı, Romalılar onu asla kendi görkemli tanrılarından biriyle özdeşleştirmezlerdi.

İskandinav Mitolojisi: Tyr, Tanrıların En Cesuru

Görkemli Kurt Fenrir’in Bağlanması

Tyr‘ı her ne kadar savaş ile tanımlasak da, aslında karakter olarak savaş tanrısı olmaktan bir o kadar uzaktır. Onun asli hedefi hukuk ve adaletin dirayetini sağlamaktır. Bu konudaki en ikna edici kanıtlardan birisi onun Fenrir ile başından geçen hikayesidir.

Günlerden bir gün Fenrir adında, Oyunbaz Tanrı Loki‘den olma korkunç bir kurt doğar. Daha yavruyken bile hakkında bazı kehanetler söylenir. Çok geçmeden kurt Fenrir oldukça hızlı bir şekilde büyür. Aesir bu durumdan endişe duymaya başlar. Bu yüzden Fenrir‘i esaret altına almak için onu zincirlemeye çalışırlar. Ama Fenrir‘i bir türlü yakalayamazlar. Yakaladıklarında da bağladıkları zincir, Fenrir‘i tutamaz. Bunun üzerine Aesir cücelerden yardım ister.

Büyülü eşyalar yaratma konusunda usta olan cüceler hemen bir zincir yapmaya girişirler. Kullandıkları malzemeler gerçekten imkansız denecek şeylerdir. Bunlardan bazıları şunlardı.
Bir kedinin ayak sesi, bir kadının sakalı, bir dağın kökleri, bir ayının sinirleri, bir balığın nefesi ve bir kuşun salyası…
Tüm bu malzemelerden ortaya ipeksi bir şerit gibi gözüken ama çelikten bile güçlü bir zincir çıktı. Adına Gleipnir dediler.

En sonunda tatlı dil ile Fenrir‘i yücelterek zinciri kuşanmasını isterler. Fenrir ilk başta kuşkulansa da kendisinin ne kadar güçlü olduğunu göstermek ve Aesir‘i bu gücün karşısında korkutmak ister. Hırsınına yenik düşerek, zincire dolanmayı kabul eder fakat bir koşulu vardır. Aesir içerisinden birinin iyi niyet göstergesi olarak kolunu ağzına sokmasını ister. Fenrir‘in koşulunu duyan Aesir bu duruma karşı sessiz kalır. Ta ki, Aesir‘in en cesuru Tyr‘a kadar.

Öne çıkan Tyr sağ kolunu Fenrir‘in ağzına sokar. Hemen ardından Aesir Gleipnir‘i Fenrir‘in vücuduna dolar ve daha önceki denemelerinde zincirleri rahatlıkla koparan Fenrir, bu sefer Gleipnir‘in sağlamlığı karşısında ne kadar çabalasa da kurtulamaz. Mücadele etmekten yorulan Fenrir kurtulamayacağını anladığında Tyr‘ın sağ kolunu ısırarak kopartır. Böylelikle Fenrir, kıyamet günü olan Ragnarök‘e kadar güvenli bir şekilde zincirlenmiş olur.

İskandinav Mitolojisi: Tyr, Tanrıların En Cesuru fenrir'in bağlanması

Tyr’ın Fedakarlığı

Kolunu kaybeden Tyr için bu yapılması gereken bir durumdur. Çünkü o fedakarlığı ile sadece Aesir‘in kurtuluşunu sağlamakla kalmaz aynı zamanda dünyaların devam eden düzenini de korumuş olur. Burada Tyr aynı Odin gibi düzen için fedakarlıkta bulunmuştur. Odin bilgelik kazanmak için tek gözünden vazgeçmiştir. Tyr‘da aynı Odin gibi var olan düzenin devam etmesi için tek kolunu feda etmiştir. Böylece kendisine atfedilen savaş tanrısı adından çok bir hukuk ve denge tanrısı olduğunu kanıtlamıştır. Her iki tanrı bedenen deforme olmuş olsalar da karakterleriyle bir bütünlük kazanmışlardır.

Sonuç olarak toparlarsak savaş ile özdeşleşen Odin, Thor ve Tyr‘ın gerçekteki karakterleri, özünde birbirlerinden çok farklıdır. Savaşlarda Thor, kaba kuvvet ve güç gösterisi için yer alırken; Odin, büyü sanatını ve taktiksel zekasını kullanmak için bulunur. Bu yazının konusu olan Tyr ise aslında savaşların temelinde yatan hukuksuzluk ve adaletsizlik ilkelerini daha en başında yok etmek için mücadele etmektedir. Onun savaşı bizzat düzenin kendisidir, bu yüzden düzeni korumalıdır. Sağ koluna sebep olsa bile…