İskandinav Mitolojisi: Freya, Bereket ve Aşk Tanrıçası

İskandinav mitolojisinin başlıca tanrıçalarından biri olan büyüleyici ve çekici Freyja ya da daha genel adıyla Freya; aşk, şehvet, bereket ve iyi dileklerin tanrıçasıdır. Vanir tanrılarının bir üyesi olan Freya, halkının büyülü kehanet sanatlarına olan ilgisini derinden taşımaktadır. Seidr olarak adlandırılan bu büyü sanatı geleceğin bilinmesine ve belli oranda değiştirilmesine izin veren bir tür büyü çeşididir. Freya Asgard‘a yaptığı yolculuk ile Seidr‘i Aesir‘e bizzat tanıtan kişidir.

Freya, diğer İskandinav tanrılarından daha nazik ve daha sakin bir mizaca sahiptir. Yıldırım ve Şimşek Tanrısı, Thor‘un hedeflerine kaba kuvvet ve saldırganlık; Odin ile Loki‘nin ise hile ve kandırmacaya başvurduğu bu büyülü evrende; Freya, hediye, güzellik ve cinselliği kullanarak daha yumuşak bir güç kullanma yoluna gitmiştir.

Freya özünde bencil değildir. Hatta çok yardımsever bir tanrıça olduğundan söz edilir. Fakat buna rağmen bile mizacında ciddi bir karanlık taraf vardır. O da eril tanrılar gibi kana karşı şiddetli bir istek duymaktadır. Belki de bu yüzdendir Fólkvangr çayırlarında Odin‘in seçkin askerlerine karşı büyük bir şiddetle savaşmaktadır.

Midgard‘da öldürülen savaşçıların yarısı Valhalla‘ya kabul edilir. Diğer yarısı da Freya tarafından Sessrúmnir adlı salona kabul edilir. Seçilen her iki grupta Odin ve Freya önderliğinde toplanır. İki kuvvet her sabah ellerine silahlarını alıp zırhlarını kuşanırlar. Ardından Asgard‘ın büyük çayırlarına ve ovalarına çıkarak birbirleriyle savaşırlar.

Etimoloji

Freya‘ya verilen pek çok isim vardır. Bu isimlerin pek çoğu ona tapan Cermen halklarının dilleri ve lehçelerinin farklılığından oluşmuştur. Bilinen isimleri şunlardır; Freja, Freyia, Freyja, Fröja, Frøya, Frøjya ve Frua. Oluşan bu dil ve lehçe farklılıkları sebebiyle İskandinav mitolojisinin bazı yorumlarında Freya‘nın aslında Odin‘in karısı Frigg, Aesir ve Vanir Savaşı‘nda Seidr‘i Aesir‘e gösteren Vanir ve Ragnarök sonrasında olacak olan olayların kehanetinde bulunan, Völuspá’nın völva anlatıcısı Gullveig olduğuna inanılmıştır.

Freya adı “hanımefendi ya da kadın” anlamına gelmektedir. Bu ad yüksek sosyal statüye sahip olgun kadınlar için kullanılan onursal bir unvan olan Proto-Germen frawjon’dan türetilmiştir. Aynı zamanda modern Almanca’da evli kadınların onursal unvanı olan frau kelimesinin de köküdür. Freya adı muhtemelen ilk olarak bir Alman kabilesi tarafından bir lakap veya takma ad olarak kullanılmıştır. Fakat nihayetinde isim popülerlik kazanarak gündelik hayata girdiğinde, daha çok kişisel bir isim haline gelmiştir.

Freya‘nın ismi kadar pek çok lakabı ya da sıfatı da vardır. Gefn adı “bahşeden, veren”, Hörn adı muhtemelen keten saçlarına atıfta bulunarak “keten”, Mardöll adı “denizi sallayan”, Sýr adı bereketi temsil etmesi nedeniyle “ekmek” ve Valfreyja adı da “öldürülen hanımefendi” gibi anlamlara sahiptir. Ek olarak İngilizce’de cuma günü anlamına gelen “Friday” sözcüğü köken olarak “Freya‘nın günü” anlamına gelmektedir.

Özellikler

Vanir tanrılarının bir lideri olan Freya, İskandinav halkları arasında genel olarak Seidr sanatı ile ilgilenmesi sebebiyle olayları gerçekleşmeden önce görebilen bir arketip völva olarak tanınmıştır. Freya sonrasında gelen Völvalar; gerçekleşecek olayları değiştirmeye, söz konusu düşmanlarını kıyametlerine sürüklemeye ya da dostlarını bekleyen hazin sonlardan kurtarmaya çalışmak üzerine uğraşmışlardır.

Freya evini Fólkvangr çayırlarında bulunan Valhalla‘ya eşdeğer Sessrúmnir (Oturma salonu) adlı bir salon üzerine kurmuştur. Freya Asgard‘a kabul edilen savaşçıların yarısını Sessrúmnir‘e kabul eder. Diğer yarısı da Odin‘in salonu olan Valhalla‘ya kabul edilir. Fakat buradaki Sessrúmnir olayı iyi anlaşılmalıdır. Freya, Odin‘den arda kalan savaşçıları zorunda olduğu için almamaktadır. O da aynı Odin gibi kendi savaşçılarını seçmektedir.

Okuduğumuz kaynaklarda ve izlediğimiz yapımlarda Viking savaşçıların öldükten sonra sürekli Valhalla‘ya gitmek istemelerinin aslında Herşeyin Babası, Odin‘in yanında yer almak istemelerinden kaynaklanmaktadır. Bu durum şiirsel Edda’nın Grímnismál‘ında şöyle anlatılmaktadır.

Dokuzuncu Folkvangr’dır, Freya’nın karar verdiği yer
Salonunda kimlerinin oturacağına;
Her gün gelen ölülerden seçer yarısını,
ve keza Othin’de diğer yarısını.

Pelerin, Torc ve Araba

---

Freya tipik bir savaş silahı kullanmasa da farklı türden pek çok teçhizatı vardır. Bunlardan bir tanesi, giyen herkese uçma yeteneği veren şahin tüylerinden yapılmış bir pelerindir. Freya pelerini giymediği zamanlarda kendisine yardım eden dostlarına ve müttefik arkadaşlarına ödünç olarak vermekten çekinmemiştir. Freya‘nın pelerin haricinde belki de en değerli varlığı, Brísingamen “parıldayan torc” veya “kehribar torc” olarak bilinen kolye ya da torc’dur. Brísingamen zanaatkar cüceler tarafından yapılmıştır. Freya bu torc’u çok uygun bir fiyata satın almıştır. Brísingamen, Freya için o kadar önemlidir ki onu her türlü hırsızdan oldukça ateşli bir tutkuyla korumaktadır.

Pelerin ve parlayan torc’a ek olarak Freya‘nın iki tane evcil siyah kedinin (bazı kaynaklarda gri olarak da geçer) çektiği ışıltılı bir arabası da vardır. Arabasıyla çıktığı gezilerinde ona “savaş domuzu” anlamına gelen Hildisvíni adında bir hayvan eşlik eder. Freya’nın yaygın lakaplarından biri olan Sýr aslında köken olarak “sow” sözcüğünden muhtemelen Hildisvíni‘ye olan yakınlığından dolayı söylenmektedir. “Sow” bir anlamda da dişi domuz demektir.

Aile

Freya; deniz, yelken, balıkçılık, zenginlik ve bereketli mahsuller ile ilişkili bir Vanir tanrısı olan Deniz Tanrısı, Njord‘un kızıdır. Annesinin kimliği net olarak bilinmemekle birlikte bazı kaynaklar Freya‘nın “barış ve bolluk” tanrıçası olarak bilinen eski bir Cermen Bolluk Tanrıçası Nerthus‘un kızı olduğunu iddia etmektedir.

Freya‘nın erkek kardeşi ya da diğer bir deyişle ikiz kardeşi zenginlik, refah, güzel hava koşullarını sağlayan ve erkek cinselliği ile ilişkilendirilen bir tanrı olan Barış Tanrısı, Freyr‘dır. Genellikle cinsellik ile ilişkilendirilen tanrılarda olduğu gibi Freyr da erkeklik organı ile tasvir edilmiştir.

Freya daha sonraki yaşamında, Odr‘ı kocası olarak almıştır. Odr‘ın adı “öfkeli ve tutkulu” olduğu kadar “akıl ve duyu” anlamına gelen gizemli bir tanrıdır. Sık sık uzun yolculuklara çıkar. Freya‘nın kocasının yokluğunda altın gözyaşları döktüğü söylenir. Odr ile Freya‘nın iki kızı vardır. Adları Hnoss ve Gersemi olan bu iki kızın isimleri “hazine” anlamına gelmektedir.

Tüm bunlara rağmen İskandinav mitolojisinde Freya ve Odr‘ın kimlikleri hakkındaki pek çok şey belirsizdir. Muhtemelen Freya, Frigg‘in (Odin’in karısı) başka bir versiyonuydu. Belki de Odr aslında Odin‘di. Tanrıların çeşitli isimleri ve buna göre şekillenen kimlikleri, bu tanrı ve tanrıçaların hikayelerini anlatan Cermen grupları arasındaki dilsel, kültürel ve mitolojik farklılıkları yansıtmaktaydı.

Oluşan bu muğlaklık modern zamanlarda yeniden ortaya çıkan ve giderek popülerleşen İskandinav mitolojisinin aslında baskın bir versiyonu olmaması sebebiyle diğer mitolojilerden farklı olarak kanonik bir mitoloji olmasından kaynaklanmaktadır. Fakat özünde İskandinav mitolojisi farklı geleneklerin eşzamanlı olarak var olduğu ve Şiirsel Edda gibi kaynaklar ile toplulukların birbirini beslediği bir dönem içerisinde oldukça canlı kalabilmiş bir mitolojidir. Bu canlılık İskandinav topluluklarının birbirlerine devamlı aktardıkları bir hikaye silsilesi oluşturmasına sebep olmuştur.

Mitoloji

Aesir ve Vanir Savaşı

---

Çoğu İskandinav tanrı ve tanrıçasında olduğu gibi, Freya hakkında da geçmişine dair çok az şey bilinmektedir. Snorri Sturluson‘un yazdığı Heimskringla adlı kitabının Ynglinga isimli bir destanında Freya‘dan söz eder. Freya burada Vanir halkının önde gelen tanrısıdır. Çıkan Aesir ve Vanir Savaşı‘nın da nedenidir. Freya Odr ile evlidir. Bu birliktelikten iki çocukları vardır. Adları Hnoss ve Gersemi olan bu iki çocuğun çok güzel olduğu betimlenir. Bu sebeple Vikingler en değerli mücevherlere bu çocukların isimlerini vermişlerdir.

Savaşın ardından iki taraf barış anlaşmasına vardığında Odin barışın devamlı olması için hem Vanir halkından hem de Freya‘dan bir takım fedakarlıklar istemiştir. İlk olarak Freya‘dan barış yanlısı işler yapması istenir. Bunun devamında Midgard(Dünya) içerisindeki yaşam döngüsünün devamı için bereket ve bolluk döngülerini devam ettirecektir. Çünkü bereket ve bolluk Midgard için çok önemlidir. Bu yüzden, bir müddet sonra insanlar Freya‘nın adını yüksek sosyal statüye sahip kadınlara vermişlerdir.

Ayrıca Ynglinga Destanı‘nda, Freya‘nın Aesir‘e kehanetler ile geleceği okuma sanatı olan Seidr‘i ilk defa gösteren kişi olduğu anlatılır. Bu destanda Freya‘nın kehanetlerine göre tanrıların bir gün tamamen yok edileceği ve geriye sadece kendisinin kalacağı anlatılır. Fakat bu iddiaya İskandinav gelenekleri haricinde başka hiçbir sözlü ya da yazılı öykü ve sagaasında rastlanılmamıştır.

Yardımsever Freya

---

Freya’nın cömertliği, Şiirsel Edda’nın Hyndluljód bölümünde olduğu gibi diğer efsanevi gelenekler ile birleşerek zamanla topluluk içerisinde tam anlamıyla sergilenmiştir. Şiirde Ottar adındaki en gözde hizmetkarı, Freya‘dan soyu ile alakalı yardım ister. Yardım etmeyi kabul eden Freya, Ottar‘ı bir domuza dönüştürür. Bu domuz Hildisvíni adındaki onun peşinden hiç ayrılmayan domuzun bizzat kendisidir. Verdiği sözü tutmak isteyen Freya, Hildisvíni‘yi Hyndla adındaki bilge bir kadına götürür. Fakat bilge kadın Hildisvíni‘den rahatsız olur ve Freya‘ya yardım etmek istemez. Ardından Freya kadını öldürmek ile tehdit eder. Hyndla, Freya‘dan korkar. Ottar‘ın soy içerisindeki yerini tespit ederek ona karmaşık şeceresini okumaya başlar.

Ottar‘ın ayrıntılı soyağacını hatırlayamayacağından endişelenen Freya Hyndla‘ya hafıza birası getirmesini söyler. Birayı Hildisvíni‘ye içirirler. Şiirde Freya‘nın sözleri şu şekilde geçmektedir.

Getir yaban domuzuma hafıza birasını
Böylece tutabilir aklında üçüncü bir sabaha
Söylediklerinde Ottar’ın ve Angantyr’ın soylarını
Sözlerini, güzel söylediklerini

Arzu Edilen Freya

---

Anlatılan hikayelerde Freya‘nın sık sık cinsel çekiciliği ve cazibesi vurgulanmıştır. Gylfaginning‘de anlatılan hikayede, Freya‘nın tehlikeli bir anlaşmadaki bir piyon haline geldiği anlatılır. Hikaye, taş ustası bir devin tanrıların huzuruna çıkarak onları Jötnar’dan koruyacak aşılamaz bir hisar yapmayı teklif etmesiyle başlar. Dev bu hisar karşılığında güneşi, ayı ve Freya ile evlenmeyi ister. Kısa bir görüşmenin ardından tanrılar, taş ustası devin hisarı yazın ilk gününe kadar tamamlamış olması koşuluyla bu anlaşmaya kabul ederler. Dev de tanrılara kendi şartını sunar. Atı Svadilfari‘den yardım alabildiği müddetçe istenilen süreye kadar hisarın inşasını bitireceğini söyler. Tanrılar devin şartını kabul eder ve dev hisarın inşasına başlar.

Yaz yaklaşırken, büyük ölçüde Svadilfari‘nin sarf ettiği çabaya güvenen taş ustası dev, hisarı bitirmeye tehlikeli bir şekilde yaklaşır. Freya‘yı sonsuza kadar Jotunheim‘dan bir deve kaptıracaklarından endişelenen Aesir, taş ustası devin inşa ettiği hisarı sabote etmeye karar verirler. İskandinav tanrılarının arketipsel Oyunbaz Tanrı Loki, kendisini bir kısrağa dönüştürerek devin atının dikkatini dağıtır. Svadilfari‘nin gücünden mahrum kalan taş ustası dev, hisarı zamanında bitiremeyeceğini fark eder. Telaşlanan dev şiddetli bir öfkeye kapılır. Devin öfkesinden korkan Aesir hemen Yıldırım ve Şimşek Tanrısı, Thor‘dan yardım isterler.

Devin karşısına dikilen Thor olaya Mjollnir‘i dahil eder. Thor taş ustası devin emeğini hiç ummadığı bir şekilde öder. Fakat bu ödeme devin istediği güneş ve ay ile değildir. Freya ile ise hiç değildir.

Böylece Freya, Jotunheim‘dan gelen bu taş ustası dev ile olan evliliğinden kurtulmuş olur. Ayrıca tanrılar haince de olsa bir hisar ve yeni bir at sahibi olmuş olurlar. Devin atı olan Svadilfari, Loki dişi bir at(kısrak) suretindeyken Loki‘yi Odin‘in sekiz bacaklı atı olan Sleipnir‘i doğurması sebep olacak şekilde hamile bırakır.

Kadın Kılığındaki Thor ve Loki

---

Adı İngilizce’ye Thrymskvitha olarak çevrilen benzer bir hikayede, Freya‘nın, Jötnar kralı ve Jotunheim Efedisi Thrym tarafından kendisi ile evlenmesi istediği anlatılmaktadır. Hikaye bir sabah Thor uyandığında çekici Mjolnir‘in kayıp olduğunu fark etmesiyle başlar. Haberi duyan Loki, Thor‘a yardım etmek ister. Loki, Jotunheim’a gitmek için Freya‘dan şahin tüylerinden yapılmış pelerini ister. Freya Loki‘nin isteğini geri çevirmeyerek pelerini Düzenbaz Tanrı, Loki‘ye ödünç verir.

Sonra Loki fırladı ve titredi tüylü elbisesi semada
Ta ki tanrılar diyarını ardında bırakana dek
ve sonunda ulaştı devlerin hükümranlığına

Kısa bir soruşturma sonucunda Loki, Thor‘un çekici Mjolnir‘in Thrym tarafından çalınmış olduğunu öğrenir. Thrym, Mjolnir‘i geri verme karşılığında Freya‘nın kendisine verilmesini talep eder. Oyunbaz Tanrı Loki, tanrılar diyarına geri dönerek Thrym‘ın talebini Freya‘ya anlatır. Freya o kadar şiddetli bir tepki verir ki, öfkesi tanrıların evlerini temellerinden sarsar. Bu sallantıya Brísingamen adındaki torc’unun yere düşmesinin sebep olduğu söylenir.

Freya öfkelendi ve hiddetle gürledi
ve tanrıların görkemli haneleri sarsıldı
Bu sarsıntı güçlü Brisings’in kolyesindendi:
“Gidersem onlarla devlerin evine
En şehvetli halimle görünmeliyim herkese”

Tanrılar, Mjolnir‘i geri almak için oldukça komik bir plan yaparlar. Thor‘u aynı Freya gibi giydirirler. (: Hatta Freya‘nın kullandığı değerli kolyesini ona takarak, bir gelin duvağı bile hazırlarlar. Böylece Thor, Thrym‘in salonuna fark edilmeden girecektir. Peki böylesine bir kandırmacanın söz konusu olduğu bir olayda Düzenbaz Tanrı, Loki yer almaz mı? Tabi ki de alır. Loki de Freya‘nın hizmetçisi kılığında Thor‘a eşlik eder. İki Asgardlı güçlerini birleştirerek Mjolnir‘i Thrym elinden geri alırlar.

Şehvetli Freya

---

Bu hırsızlık öyküsü aslında Freya‘nın kişisel itibarını ne denli koruduğunu gözler önüne sermiştir.
“Gidersem onlarla devlerin evine
En şehvetli halimle görünmeliyim herkese”
Tüm bunların ışığında bilinmektedir ki, Freya hem güzelliğini hem de cinsel cazibesini her zaman bir tür silah olarak kullanmıştır. Çıkarları doğrultusunda önüne gelen herkesle birlikte olan bir tanrı olarak tanınmıştır.

Hristiyan rahipler tarafından 14. yüzyılda Sörla þáttr adında bir öykü kaleme alınır. Öykü, Freya‘nın şehvetine dair ürkütücü derecede anlatılar içermektedir. Fakat unutulmamalıdır ki, bu anlatılardaki şeyler pagan toplumlarının gelenek ve davranışlarından rahatsız olan Hristiyan papazlar tarafından kaleme alınmıştır. Anlatı Freya‘yı, güzelliği karşısında kendisine aşık olan Odin‘in bir cariyesi olarak anlatmıştır.

Brísingamen

---

Günlerden bir gün, Freya ormanda gezinirken bir mağaraya denk gelir. Freya mağarada dört cücenin bir kolye yapmak için uğraştığını görür. Hikaye tam olarak bu kolyenin Brísingamen olduğunu anlatmasa da pek çok araştırmacı bu kolyenin Brísingamen olduğunu iddia etmektedir. Güzel şeylere karşı oldukça tutkulu olan Freya kolyeye sahip olmayı derinden arzular. Freya‘nın isteği karşısında cüceler kolyeyi ona vermeyi kabul ederler. Ancak Freya‘dan her biriyle seks yapmayı kabul etmesini isterler. Ne ilginçtir ki, Freya teklifi kabul eder.

Bir müddet sonra Loki meseleyi ortaya çıkarır. Çünkü Oyunbaz Tanrı, Loki her zaman böyle şeyleri öğrenmenin yolunu bir şekilde bulur. Öğrendiklerini Herşeyin Babası, Odin‘e anlatır. Odin, Loki‘yi cesaretlendirerek kolyeyi Freya‘dan çalmasını ister. Loki kendisini bir pireye dönüştürür ve Freya‘nın kilitli yatak odasının bulunduğu kuleye girer. Freya‘nın kolye ile birlikte uyuduğunu gören Loki, onu yanağından ısırır. Freya, ısırığın etkisiyle yana döner. Nitekim bunu bir fırsat gören Loki kolyeyi çalar. Ardından kolyeyi Odin‘e götürür.

Freya hırsızlık ile ilgili Odin‘in huzuruna çıkar. Odin, cüceler ile ilgili olan olayı Freya‘nın yüzüne vurur. Ona kolyesini tek bir şartla vereceğini söyler. Her biri yirmi kralı yöneten iki kralı, sonsuz bir savaşa sürükleyebilirse kolyeyi geri alabileceğini söyler. Fakat krallar birbirlerini her öldürdüğünde savaşmak için yeniden ayağa kalkarlar. Bu döngü, gerçek bir Hristiyan sona erdirene kadar devam edecektir. Daha sonraları anlatılanlar, bu savaşın MS 995-1000 yılları arasında yaşayan Norveç’in Hristiyan Kralı Olaf Tryggvason ile sona erdiğini söylemektedir. Freya tüm bunlara rağmen Odin‘in teklifini kabul eder.

Sonuç

---

Anlatılanlara göre Sörla þáttr, İskandinav pagan inanışını gözden düşürmek için yazılan bir metindir. Eser, Freya‘yı bir fahişe olarak aşağılamak için tasarlanmıştır. Fakat Sörla þáttr haricinde anlatılar Freya‘nın eski İskandinav kaynaklarında ima edilen yönlerine değinmektedir. Mesela, Şiirsel Edda’daki Lokasenna bölümünde Loki, Freya‘yı tüm tanrılar ve jötnar ile yatmakla suçlamıştır.

Kes sesini, Freya! Senin ne mal olduğunu biliyorum,
Sen günahsız biri değilsin
Burada toplanmış tüm tanrı ve elfler
Her biri adeta senin sevgilin gibi

Şiirin bu bölümünde; Loki, Frigg dahil daha pek çok kadını önüne gelen herkes ile yatmakla suçladığı bir akşam yemeğini anlatır. Öyle ki Loki Bereket ve Aşk Tanrıçası Freya‘nın ikiz kardeşi Barış ve Bolluk Tanrısı Freyr ile yattığını bile iddia eder. Bazı araştırmalar gösteriyor ki; aslında tüm bu anlatıların özü İskandinav ve Cermen toplumlarındaki kadınların toplum içerisindeki cinsel uygunsuzlukları sebebiyle; kadınların erkeklerden daha sert bir yargılanmaya maruz kalmalarından kaynaklanmaktadır.

Popüler Kültür

Freya‘nın kültürel popülaritesi on dokuzuncu yüzyılda Cermen milliyetçiliğinin yükselişiyle yeniden canlanmıştır. Öte yandan günümüzde Marvel Comics İskandinav mitolojisi üzerinden kurgu bir çizgi roman serisi yaratmıştır. Maalesef bu kurgu içerisinde belirgin bir Freya karakteri gösterilmemiştir. Belki de mitolojide olduğu gibi Thor filmlerinde de Frigg karakteri Freya‘nın bazı karakteristik özelliklerini içermesindendir.

---

İskandinav Mitolojisi: Anasayfa

---

Kaynakça ve Referanslar
Lokasenna
Poetic Edda ve Mead of Poetry
Völuspá
Görsel Sahipleri
Freya ve Frigg – Righon
Freyja – PhoebeWood
The Goddess Freya – Iqnatius Budi

---

Son Güncelleme – 25.05.2021

İlgili Diğer İçerikler

---

Daha Fazla Makale

---

Kütüphane

---